Edis Galushi: Diferencie siton amaro kotor
Akava sito mothavipe vash Edis Galushi, terno jeno e Kosovake Romane komunitetesko kotar Prizrenoski komuna. Mothavipe sito kotor e seriengo e artiklengo kay kerla e OSCE Misia ani Kosova vash maripya thay resipya e suksesune individyengo kay siton kotar Romane, Ashkalyune thay Egipqanyune komunitetya ani Kosova. E OSCE Misia kerela buti e sah komunitetencar ani Kosova vash te garaven, promovinen thay avansinen olenge hakaya.
Amen arakhlem e Edis Galushi ani yekh kafeteria e pustikenge biklinyako ano Prizren. Yekh kotar angluno shey kay vakergya amenge sine kay ano Prizren, desar e yaver tanendar ani Kosova thay Evropa, o Roma jivdinena yekh rebiandipe nays e angazhipeske e Romane intelektualengo thay interesime rigengo.
Pe 1989, ano bersh kana biandilo Edisi, o Romano teatro formirisalo ano Prizren sar yekh forumi vash diskutipe e socialune ovipyengo thay olengo nakhavipe ano khelipya.
“Teatri kontribuingya ani integripe e Kosovake Romengo ano malipe,” vakerla o Edisi. “Generaluni publika sine ekspozimi pedral o sfide kolencar arakhlola o komuniteti. Mangla te phenel sine but ano odova vahti, thay mangla te phenel but avdive.”
Edisi vakerla kay kana vakergyola vash e Romani qhib, situacia na dikhlola sar shukarni. “E sah kvalifikipyencar vash statusi e ofisialune vastipesko ano Prizren, pandar aqhola napenjardi.”
Pashe akaleske, Edisi na dekuraisalo te promovinel piri kultura thay qhib. Ov sito profesionaluno translatori thay riqhibyarno kotar e Romani qhib, palo kay lela Master diploma vash Anglikana qhibyake studie thay Anglikana qhibyako sikavipe.
“Bayrilum ano Prizrenosko unikuno kulturako konteksti thay decisingyum te lav kotor ano Romano teatro kana sinema 15 bersh,” vakerla o Edisi. Yekh dekada may dosna, Edisi shrdingya te hraminel o monodrame — yekh kotar may phare zhanrya vash te interpretingyol ani skena.
”Miri angluni monodrama sine naveya Panta Rhei (‘Sah thavdela’ ani purani Grekyuni qhib)”. Sine historikuno andripe e ververutne migripyenge dromengo kola lelile pashe yekh mila bersha kotar o Romane manusha so jangyola adive sar ratyodisyuriguni India,” mothavela o Edisi.
Khelipe ikalgya pe dikhipe o buderi stereotipya pedral o Roma. Vash te decisingyol e skena e naraciaki ani historia e Romengi, vastisale ververutne vastushya (misalake kovaqyenge vastushya thay muzikake instrumentya) asocime e romane grupencar.
“Khelipe agorinela e pustikencar kay thabargyona,” vakerla o Edisi. “Sito simbolikuno. O Roma savaht sine hramime kotar o naroma, sar resipeya ayekha vi aksidentalune paravindoy anglokrisipya shelibershencar. Kana amen portretizingyova, niyekh ver na rodingyola amendar te kontribuina. Gndinava kay sito vasno kay te arakhlol odova qaqipe. May hari moro qaqipe,” vakerla ov.
Edukipe musay te avel angluno
Edisi savaht notadeingya o edukipe. Ani mashkaruni shkola, ov siklilo but shukar e Boshnyakuni qhib, Albanyuni thay Anglikani. Ov evolviringya pere Anglikana qhibyake janipya ani oleski vizita ano Yekhune Amerikake Thema vash Lidershipesko Evolviripesko Programi vash Ratoriguni Evropa thay may dosna agoringya Baqelor pe Anglikani qhib thay literatura, vash riqhibyaripe, ano Univerziteti e Prishtinako.
Edisi vi sine ano Univerziteti Vilnius ano programi ERASMUS thay agoringya o Master studie ano Univerziteti e Zagrebesko pe Anglikani qhib, vash deipe e siklipesko pe Anglikani qhib.
“Mere dadalarya truminde mande thay mere phrala kana vakergyola vash edukipe,” vakerla ov. “Amen inkuraisalam te nakha angle. Univerziteteske studie sine amaro resipe. Numay amen siklilam ini o vasnipe vash phikoipe e yekh yaveresko. Moro phral, kova gelo ani Germania anglo konflikti e bershesko 1999, siguringya e sah familia thay o skoluipe.”
Pelarindoy pe godi olesko vahti ani Litvania, Edis ulavgya amencar interesantuni anegdota. Sar si pe yekh oleske profesorya, ov sine angluno Rom kay sine ano Univerziteti Vilnius. “Buderi shaipeya me simay angluno kay puterde vakergyum vash miri kultura bizo laj numay may buderi e korkorjanipeya.”
Barvalipe e Romana Kulturako
Kana vakera e Edsiseya, niyekh nashti te arakhel vay dikhela thay notadeinela oleske bare janipya vash Romani historia thay kultura. Pashe kay sitoy but qalavdi thay barvali, historia e Romane komuniteteski sila may hor implikipya.
Ano Edisesko ovipe, akava janipe siguringya godinipesko vazdipe, koya dengya shaipe oleske kay gradualune te dekonstruinel o shelbershune anglokrisipya, bango imazhi, thay traynardi historia kay o korkore Roma nashti te khuven.
“Vash te cida amara menyata akava “pharipe” thay vash te marahape mamuy socialuno duryaripe, godinipesko vazdipe vash nakhipe thay akanutnipe sito darinyuno,” vakerla ov. “Ki yaver rig, kishlo godinipesko vazdipe sito phanglo e Ratorigune Balkaneske Romencar kola buti ver arakhlola e anglokrisipyencar prekal e historia, may buderi ano armatime konfilktya.”
Vash Edisi, dikhindoy pe komunitetski historia thay te parave kulturake specifikipya na mangla te phenel na respektipe e yaverengo. “Moro identiteti sito may buderi se odova e Romane komuniteteske jenosko. Me sim jeno kova agoringyum mashakruni shkola pe Boshnyakuni qhib thay bayrilum krang pe krang e sah komunitetencar kay thaningyona ano Prizren, amalindoy olenge respektivune kulture thay qhibya. Diferencie siton amaro kotor,” vakerla e barikanipeya.
Kultura thay godinipesko vazdipe sar vastushi vash bayripe thay arakhipe khetanipe e yaverencar desar kay vastingyola vash te cidel ulavipeske lenya; edukipe vash te lokhyarel yekh dinitetuno jivdipe, zorakerdo jivdipe, thay kultivipe e puterde godinipesko thay kurioziteti vash diverziteti – akava sito so Edisi sikavgya amen ano amaro vakeripe ani odoya pustikengi bikilin ano Prizren. Thay amen nays kera oleske vash akava.