Ispoštovane osnovne slobode na predsjedničkim izborima u Crnoj Gori, kandidat vladajuće partije imao institucionalnu prednost, međunarodni posmatrači saopštavaju
PODGORICA, 16. april 2018 – Osnovne slobode ispoštovane su na predsjedničkim izborima u Crnoj Gori 15. aprila, iako je kandidat vladajuće stranke imao institucionalnu prednost, zaključili su međunarodni posmatrači u današnjoj izjavi o preliminarnim saznanjima i zaključcima. Kandidati su slobodno vodili kampanju, a mediji su im obezbijedili platformu za predstavljanje svojih stavova i mišljenja, ali nedostatak analitičkog izvještavanja i odsustvo vodećeg kandidata u televizijskim debatama uskratili su mogućnost biračima da donesu informisanu odluku, navodi se u saopštenju.
Tehničkim aspektima izbora adekvatno se upravljalo, iako su transparentnost i profesionalizam Državne izborne komisije (DIK) i dalje zabrinjavajući. Izborni dan protekao je uredno, uprkos nekolicini proceduralnih nepravilnosti, istakli su posmatrači.
„Važno je da su osnovne slobode okupljanja i govora bile ispoštovane na ovim izborima i da su kandidati bili u mogućnosti da slobodno vode kampanju i da se obrate biračima putem medija,“ izjavila je Tana de Zulueta, šefica Dugoročne misije za posmatranje izbora iz OEBS-ove Kancelarije za demokratske institucije i ljudska prava. „Istovremeno, oni nijesu bili u mogućnosti da se takmiče pod ravnopravnim uslovima, s obzirom da je kandidat vladajuće partije, čiji je i lider, iskoristio prednosti koje je utemeljila njegova partija koja je na vlasti već 27 godina.“
Aktivnosti u sklopu kampanja sedam kandidata koji su se takmičili na izborima – na kojima je učestvovalo šest muškaraca i po prvi put jedna žena - bile su blagog intenziteta. Predstavnici opozicije i civilnog društva izrazili su zabrinutost zbog navodnog široko rasprostranjenog zapošljavanja državnih službenika uprkos ograničenju za tako nešto za vrijeme izbora, kao i kupovinu glasova i prikupljanja identifikacionih dokumenata kako bi se spriječili birači da glasaju. Ovi navodi, koji se ponavljaju, a u vezi sa pritiskom na birače da podrže kandidata vladajuće stranke, negativno su uticali na kampanju.
Javni servis je ispunio svoju dužnost i kandidatima ustupio besplatan medijski prostor, organizovao intervjue sa kandidatima i emitovao dvije debate, iako kandidat vladajuće partije nije uzeo učešće u njima. Privatni mediji su politički polarizovano pratili dešavanja. Bez zakonskih ograničenja u pogledu iznosa plaćenog oglašavanja, kandidati koji su mogli da kupe više vremena imali su veću prednost, istakli su posmatrači.
„Jučerašnje glasanje je bilo dobro organizovano i birači su izabrali jednog od ponuđenih kandidata. Što se tiče izborne kampanje, prijavljeni su slučajevi zloupotrebe državnih resursa te pouzdani navodi o pritisku na birače u korist kandidata vladajuće stranke,” istakao je Jonas Gunarson (Jonas Gunnarsson), šef delegacije Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope (PSSE). „Nažalost, ponavljaju se isti problemi sa prethodnih izbornih procesa u Crnoj Gori. Televizijske debate u kojima učestvuju predsjednički kandidati predstavljaju demokratsku praksu koja omogućava biračima da naprave informisanu odluku, i delegacija PSSE iskazuje žaljenje što kandidat vladajuće partije nije uzeo učešće u debatama.”
Kandidati su mogli koristiti javna i privatna sredstva za potrebe kampanje, te primati novčane i nenovčane donacije od pravnih i fizičkih lica. Oni su obavezni da redovno izvještavaju u toku kampanje i podnose završne izvještaje, koji će biti objavljeni onlajn, u roku od 30 dana od dana izbora. Kandidati su primili privatna sredstva uglavnom od fizičkih lica i utrošili ih u svrhe medijskog oglašavanja.
Zakoni vezani za izbore pružaju čvrstu osnovu za sprovođenje demokratskih izbora, a nedavne izmjene i dopune, koje uključuju brojne preporuke ODIHR-a i Venecijanske komisije Savjeta Europe, ukazale su na opštu spremnost za angažman u izbornoj reformi, navodi se u saopštenju. Postojali su propusti i nejasnoće kao što su nedostatak regulative koja se odnosi na provjeru potpisa podrške i kazne koje se odnose na zloupotrebu istih. Nedostatak propisa o postupcima rješavanja sporova, tabeliranju rezultata i finansiranju kampanje takođe je narušio integritet izbornog procesa. Pokušaji DIK-a da razjasne neke aspekte zakona kroz uputstva i odluke bili su nedosljedni.
„Iako su osnovne slobode bile ispoštovane i sprovođenje izbora pozitivno, i dalje treba raditi na izbornim zakonima, i izbornoj reformi uopšte,“ istakao je Fabio Masimo Kastaldo (Fabio Massimo Castaldo), šef delegacije Evropskog Parlamenta (EP). „Neophodno je da relevantni politički akteri u Crnoj Gori zajedno rade na uklanjanju ovih nedostataka, kao korak ka ostvarenju njihovih evropksih težnji.“
Birači, kandidati i oni koji predlažu kandidate mogu osporavati djelovanja i odluke izbornih komisija pred višim komisijama, a birači su podnijeli preko 1.000 žalbi u kojima se navodi falsifikovanje potpisa ili zloupotreba ličnih podataka na listama podrške kandidatima. U predizbornom periodu podnešena je jedna žalba opštinskoj izbornoj komisiji (OIK) i tri DIK-u u pogledu imenovanja predsjednika biračkog odbora. U praksi, rješavanje izbornih sporova zavisi od diskrecije različitih organa vlasti koji ponekad ne mogu da osiguraju djelotvornu pravnu nadoknadu.
DIK je ispunio većinu zakonskih rokova, ali nije pokazao transparentnost s obzirom na to da odluke nijesu bile objavljivane, a sjednice nijesu bile dostupne medijima. Iako su sjednice redovno održavane, iste su bile nedovoljno pripremljene i organizovane. Izborni zakon ne sadrži odredbe koje nalažu nepristrasnost i profesionalnost članova organa za sprovođenje izbora, a članovi DIK-a iz opozicionih stranaka, predstavnici medija i domaćih posmatrača su izrazili zabrinutost zbog činjenice da se odluke donose po partijskoj liniji. Sjednice OIK-a su uglavnom bile otvorene za posmatrače, a neke od komisija su i objavljivale svoje odluke.
Za više informacija kontaktirajte:
Tomas Rajmer (Thomas Rymer), OSCE/ODIHR, +382 69 364 341 or +48 609 522 266, [email protected]
Čemovon Čabazijan (Chemavon Chahbazian), PACE, +382 69 364 366, [email protected]
Tim Boden, EP, at +382 067 948 752 or +32 498 98 13 64, [email protected]